Yaş düzeyine uygun gelişimsel özellikleri doğrultusunda düşünüldüğünde; yaşamsal ihtiyaçlarını karşılamada önemli oranda zorluk yaşayan, ihtiyaçlarını karşılamada ve günlük faaliyetlerinde başkalarına ihtiyaç duyan, zihinsel ve fiziksel yetersizliği olan bireyler "engelli" olarak değerlendirilebilirler. Bu bireylerde özellikle; çiğneme, yutma, beslenme ve uygun zamanda uygun gıdaları almayla ilgili problemler görüldüğünden, ağız ve diş sağlığı sorunları çok sıklıkla yaşanmaktadır.
Engelli bireylerde ağız ve
diş sağlığını korumak, sorunlarıyla başa çıkabilmek için özel bir ilgi ve takibe ihtiyaç vardır. Çünkü genel sağlık problemleri yaşamlarını ciddi şekilde etkilerken
diş sağlığı ikinci planda kalmaktadır. Ayrıca kendilerini ifade etmede yetersizlik yaşayan engelli bireyler, hastalık oluşana kadar şikayette bulunamayabilmekte ve hastalık oluştuğunda da sorunun kaynağını söyleyememektedirler. Bu nedenle engelli bireylerin her alanda olduğu gibi diş ve ağız sağlığı alanında da bakım becerileri kazanmaları için eğitime erken yaşta başlanmalıdır.
Verilecek eğitimde, ağız ve
diş sağlığını korumak için düzenli
diş fırçalama ve ağız temizliği davranışı kazandırılmalıdır. Engelli birey, ince motor becerileri işlevsel ise verilecek eğitimle dişlerinin bakımını bağımsız olarak başarabilecektir. Bu bireyler öğrenirken ve öğrendiklerini uygularken çok tekrar ve zaman gerektiği akılda tutulmalıdır.
Diş fırçalama becerisinin nasıl kazandırılabileceğine ilişkin aşağıda bir örnek yer almaktadır:
Basamaklar;
1. Fırçayı sapından tutar.
2. Macunu kapağını tutar.
3. Fırçanın tüylü kısmına bir miktar macun sıkar.
4. Fırçayı ıslatır.
5. Fırçayı
dişlerine götürür.
6. Fırçayı dişlerinin üzerinde yukarıdan aşağıya –aşağıdan yukarıya doğru hareket ettirir.
7. Fırçayı
dişlerinin iç kısmında yukarıdan aşağıya doğru hareket ettirir.
8. Avcuyla ağzına su alır.
9. Ağzını su ile çalkalar.
10. Musluğu kapatır.
Görüldüğü üzere ev ya da okulda bireye
diş ve ağız bakımını öğretirken beceriler basamaklandırılmış şekilde öğretilebilir. Her bir hareket bireye açıklanarak ve gösterilerek bireyden bunu yapması istenir (Yap-göster-söyle). Böylece öğretilenler davranışa dönüştürülerek kalıcı hale getirilebilir.
Engel çeşitleri çok olduğu ve kişiden kişiye farklılık gösterdiği için verilecek eğitimde, ailenin veya bakıcının, farklı alanlardaki (
diş hekimi, psikolog, özel eğitimci gibi) uzmanlardan yardım alınması yararlı olacaktır. Eğer kişi motor, mental veya gelişim geriliği nedeniyle, eğitime cevap vermiyor ve diş ve ağız bakımını yapamıyorsa, bakımı düzenli olarak ebeveynleri veya engellilikle ilgili diş hekimleri yapmalıdırlar.
Diş hekimine başvuran engelli bireyin, ağız ve diş sorunları çeşitli olabilir. Yanı sıra kişisel, psikolojik ve duygusal farklılıkları da olacaktır. Bu nedenlerle; bireyin engel çeşidi, kişiliği, duygusal ve psikolojik durumu ve hastalığı göz önüne alınarak, uygulanacak tedavi ve yaklaşım tarzı belirlenmelidir. Tedavi ve yaklaşım tarzı belirlenirken, diş hekimi, ilgili diğer uzmanlar, aile ve engelli birey işbirliği yaparak tedaviye geçilmesi başarıyı arttıracaktır.
Diş
